چرا همیشه همه از من بهترن

تا حالا شده وارد یک جمع کاری یا حرفه‌ای بشی و احساس کنی از بقیه عقب‌تری؟ انگار همه بااعتمادبه‌نفس، موفق و مطمئن به نظر می‌رسند، اما تو درونت صدایی هست که زمزمه می‌کنه: «من به اندازه کافی خوب نیستم». شاید در شبکه‌های اجتماعی می‌چرخی و موفقیت بقیه رو که می‌بینی، یه تلخی ته دلت می‌نشینه. اگر این تجربه‌ها برات آشناست، ممکنه درگیر یکی از تله‌های پنهان روانی باشی: تله نقص و شرم.

۲. تله روانی نقص و شرم چیست؟

تله نقص و شرم یا Defectiveness/Shame Schema یکی از الگوهای ناسازگار اولیه است که در نظریه طرحواره‌درمانی مطرح می‌شود. این تله زمانی شکل می‌گیرد که فرد در دوران کودکی یا نوجوانی، به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم، پیام‌هایی درباره ناکافی بودن، دوست‌داشتنی نبودن یا ناقص بودن دریافت کرده باشد.

کودکی که مدام مورد انتقاد قرار می‌گیرد، احساس می‌کند عیب یا نقصی درونش هست که باید آن را پنهان کند. در بزرگسالی، این احساس به شکل شرم مزمن و ترس از قضاوت شدن در می‌آید. فرد دایماً در تلاش است تا "خود واقعی"‌اش را مخفی کند، چون باور دارد اگر دیگران واقعاً او را بشناسند، طردش خواهند کرد.

۳. تأثیر تله نقص و شرم بر رشد فردی و حرفه‌ای

در محیط‌های کاری، فضای استارتاپی یا تیم‌های خلاق، این تله می‌تواند مانعی جدی برای رشد و پیشرفت باشد:

ترس از دیده شدن:

افراد درگیر این تله ممکن است از ارائه ایده‌های خود اجتناب کنند، چون فکر می‌کنند ایده‌هایشان به‌اندازه کافی خوب نیست.

کمال‌گرایی فلج‌کننده:

این افراد اغلب دست به اقدام نمی‌زنند، چون نگران‌اند دیگران متوجه "نقص‌هایشان" شوند.

مقایسه مداوم با دیگران:

به‌جای تمرکز بر مسیر شخصی، مدام خود را با اطرافیان می‌سنجند.

گریز از مسئولیت‌های مهم:

ترس از شکست یا بی‌کفایتی باعث می‌شود در موقعیت‌های رشد، عقب‌نشینی کنند.

۴. نشانه‌های فعال بودن این تله در زندگی

احساس مزمن خجالت از خود
باور به اینکه اگر دیگران واقعاً او را بشناسند، دوستش نخواهند داشت
حساسیت شدید به انتقاد یا بازخورد
تلاش برای پنهان کردن نقاط ضعف یا اشتباهات
ناتوانی در پذیرش تعریف یا تحسین
تمایل به رابطه با افرادی که رفتار تحقیرآمیز دارند
مقایسه دائمی و احساس بی‌ارزشی

۵. راهکارهای مواجهه با تله نقص و شرم

۱. نوشتن صادقانه:

یک دفترچه تهیه کن و هر روز چند جمله در مورد احساساتت نسبت به خودت بنویس. با خودت مهربان باش و سعی کن به جای سرزنش، صدای حمایت‌گر درونی‌ات را فعال کنی.

۲. چالش با افکار منفی:

هر وقت صدایی در ذهنت گفت «من کافی نیستم»، متوقف شو و سه دلیل بنویس که چرا این حرف ممکنه درست نباشه.

۳. مواجهه تدریجی:

کارهایی که از انجامشون خجالت می‌کشی یا فکر می‌کنی خوب از پسش برنمیای، در ابعاد کوچک انجام بده. تجربه‌های موفق، تله ذهنی رو تضعیف می‌کنن.

۴. پیدا کردن صدای مهربان:

در ذهنت صدای کسی رو تصور کن که همیشه باهات مهربونه و تو رو حمایت می‌کنه (می‌تونه یکی از دوستان نزدیک، مربی یا حتی نسخه‌ای مهربان از خودت باشه). با این صدا حرف بزن.

۵. عضویت در جوامع امن:

حضور در فضاهایی که افراد مشابه تو هم در مسیر رشد هستند، باعث کاهش احساس شرم و افزایش اعتمادبه‌نفس می‌شه. مثل فضای کار اشتراکی هموار.

۶. پرسش‌نامه تله نقص و شرم (نسخه ساده‌شده YSQ-SF)

به هر سؤال از ۱ (کاملاً مخالفم) تا ۵ (کاملاً موافقم) امتیاز بده:

1. احساس می‌کنم اگر دیگران منو بهتر بشناسن، دوستم نخواهند داشت.
2. اغلب از اشتباه کردن یا خراب‌کاری می‌ترسم.
3. فکر می‌کنم در مقایسه با بقیه نقص‌هایی دارم.
4. وقتی کسی ازم تعریف می‌کنه، به‌سختی باور می‌کنم.
5. اغلب حس می‌کنم باید وانمود کنم بهتر از چیزی هستم که واقعاً هستم.
6. در جمع احساس بی‌ارزشی می‌کنم.
7. اغلب از نظر ذهنی خودم رو با دیگران پایین‌تر می‌بینم.
8. فکر می‌کنم اگر کسی منو ترک کنه، تقصیر منه.
9. احساس می‌کنم باید همیشه مراقب باشم دیگران متوجه ضعف‌هام نشن.
10. ترجیح می‌دم در جمع ساکت باشم تا مورد قضاوت قرار نگیرم.

تحلیل نمره:

10 تا 20: احتمال کم بودن تله، اما قابل بررسی
21 تا 35: شدت متوسط، بهتره خودآگاهی بیشتری کسب کنی
36 تا 50: شدت بالا؛ پیشنهاد می‌شه با مشاور یا روان‌درمانگر صحبت کنی

۷. نتیجه‌گیری

تله نقص و شرم مثل مهی نامرئی، جلوی دیدن توانایی‌ها و ارزش واقعی‌مون رو می‌گیره. با آگاهی، تمرین و بودن در جمع‌هایی که پذیرنده هستن، می‌تونیم کم‌کم این مه رو کنار بزنیم. فضای کار اشتراکی هموار، جاییه برای تمرین خودپذیری، رشد تدریجی و رهایی از این تله‌های ذهنی.

اگر این مقاله برات مفید بود، پیشنهاد می‌کنیم سری به دیگر مطالب روان‌شناسی وبلاگ هموار بزنی یا به کانال تلگرام ما بپیوندی تا در مسیر رشد، تنها نباشی.