۱. آیا احساس می‌کنی هیچ‌وقت موفق نمی‌شی؟
شاید بارها با خودت گفته‌ای: «بازم نشد»، «من به درد این کارا نمی‌خورم»، یا «همه می‌تونن جز من». اگر این صداها برات آشناست، تو تنها نیستی. خیلی از ما با وجود تلاش زیاد، حس می‌کنیم انگار شکست یک بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی‌مان شده. حتی وقتی موفقیتی به‌دست می‌آوریم، ته دلمان چیزی می‌گوید که لیاقتش را نداشتیم، یا این‌که حتماً به‌زودی خرابش می‌کنیم. این حس‌ها می‌توانند نشانه‌ای از یک الگوی پنهان در ذهنمان باشند: تله شکست.
۲. تله شکست چیست؟
تله شکست (Failure Schema) یکی از تله‌های شخصیتی مطرح‌شده در نظریه «طرحواره‌درمانی» دکتر جفری یانگ است. در این تله، فرد باور عمیق و ناهوشیار دارد که در مقایسه با دیگران نالایق، ناتوان یا شکست‌خورده است. این باور از درون می‌گوید: «تو هیچ‌وقت موفق نمی‌شی، چون به اندازه کافی خوب نیستی.»
چطور شکل می‌گیرد؟
این تله معمولاً در دوران کودکی یا نوجوانی و در اثر تجربیاتی مثل:
- مقایسه شدن با خواهر و برادرهای «موفق‌تر»
- انتقاد مداوم از سوی والدین یا معلم‌ها
- سرزنش به‌خاطر اشتباهات
- نادیده گرفتن موفقیت‌ها یا تشویق نشدن
در اثر این تجربیات، ذهن کودک یاد می‌گیرد که خودش را همیشه از بقیه ضعیف‌تر بداند و این احساس شکست‌خوردگی در بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند.
۳. تله شکست در مسیر شغلی و کاری چه بلایی سرمان می‌آورد؟
در محیط‌های کاری، به‌ویژه در فضاهایی مثل همکاری تیمی یا راه‌اندازی کسب‌وکار، تله شکست می‌تواند به‌شدت بازدارنده باشد. برخی اثرات آن:
- نپذیرفتن مسئولیت‌های جدید از ترس شکست
- مقایسه دائمی با هم‌تیمی‌ها یا رقبا
- ترک پروژه‌ها قبل از به نتیجه رسیدن
- نادیده گرفتن موفقیت‌های خود
- نشخوار ذهنی بعد از هر اشتباه کوچک
وقتی کسی تله شکست را تجربه می‌کند، حتی در فضای حمایتی مثل یک فضای کار اشتراکی، ممکن است نتواند از فرصت‌ها استفاده کند، چون از درون باور دارد که «من موفق نمی‌شم، پس بهتره شروع نکنم.»
۴. از کجا بفهمم درگیر این تله هستم؟
نشانه‌هایی که ممکن است نشان دهد تله شکست در تو فعال است:
- به سختی موفقیت‌هایت را باور می‌کنی
- احساس می‌کنی دیگران همیشه از تو بهترند
- از شروع پروژه‌های جدید واهمه داری
- از شکست می‌ترسی حتی اگر هیچ‌کس سرزنشت نکند
- دائم نگران این هستی که دیگران بفهمند «بی‌عرضه‌ای»
- موقع شنیدن تعریف، حس می‌کنی دروغ می‌شنوی
اگر چند مورد از اینها را تجربه می‌کنی، شاید وقتش رسیده که با این تله روانی آشنا شوی و قدمی به‌سوی رهایی برداری.
۵. راه‌های مواجهه و رهایی از تله شکست
رهایی از این تله نیاز به تمرین، خودآگاهی و گاهی کمک تخصصی دارد. اما قدم‌های ابتدایی زیر می‌توانند شروعی قوی باشند:
۱. صداهای درونت را بشناس.
هر بار که احساس می‌کنی در حال سرزنش خودت هستی، توقف کن و بنویس دقیقاً چه جمله‌ای در ذهنت تکرار می‌شود. مثلاً: «تو هیچ‌وقت نمی‌تونی تو تیم بدرخشی.»
۲. موفقیت‌هایت را لیست کن.
از موفقیت‌های کوچک شروع کن: «پروژه‌ای را تا آخر پیش بردم»، «توی جلسه نظرم را گفتم»، «امروز درخواست همکاری دادم».
۳. خودت را با نسخه قبلیت مقایسه کن، نه دیگران.
پیشرفت واقعی، رشد نسبت به گذشته خودته، نه مقایسه با کسی که مسیر یا شرایطی متفاوت داره.
۴. فضاهایی را انتخاب کن که ازت حمایت می‌کنن.
بودن در کنار افرادی که رشد و تجربه را ارزش می‌دانند، نه صرفاً نتیجه را، کمک بزرگی برای تغییر این تله است. فضای هموار می‌تونه یکی از این جاها باشه.
۵. در صورت نیاز، از مشاور متخصص در حوزه طرحواره‌درمانی کمک بگیر.
گاهی برای بازنویسی باورهای عمیق نیاز به همراهی حرفه‌ای داریم.
۶. پرسشنامه تله شکست (برگرفته از YSQ – فرم کوتاه)
لطفاً برای هر سؤال، از ۱ (کاملاً مخالفم) تا ۶ (کاملاً موافقم) نمره بده. جمع امتیاز در پایان نشان‌دهنده شدت تله است.
سؤال نمره (۱ تا ۶)
۱. احساس می‌کنم در مقایسه با دیگران شکست‌خورده‌ام.
۲. فکر می‌کنم هیچ‌وقت در کارم موفق نخواهم شد.
۳. وقتی موفق می‌شوم، حس می‌کنم شانس آوردم نه لیاقت داشتم.
۴. از شروع پروژه‌های جدید می‌ترسم چون فکر می‌کنم خراب می‌کنم.
۵. همیشه احساس می‌کنم دیگران بهتر از من‌اند.
۶. از نظر کاری خودم را نالایق می‌دانم.
۷. اشتباهاتم را خیلی بزرگ می‌بینم.
۸. از تحسین یا تعریف دیگران ناراحت یا خجالت‌زده می‌شوم.
۹. تلاش می‌کنم شکست نخورم، نه این‌که واقعاً پیشرفت کنم.
۱۰. فکر می‌کنم شکست بخشی از شخصیت من است.
جمع امتیاز:
۱۰–۲۰: احتمال پایین تله شکست
۲۱–۴۰: تله متوسط؛ ارزش بررسی دارد
۴۱–۶۰: تله فعال و شدید؛ نیاز به توجه و مداخله
۷. قدم بعدی چیست؟
اگر تا اینجا با ما بودی، یعنی دغدغه رشد در تو زنده‌ست. شاید این مقاله فقط شروعی باشه برای مسیری بزرگ‌تر: مسیر خودآگاهی، پذیرش و شکوفایی.
در هموار ما باور داریم هر فردی می‌تونه از درون تله‌ها عبور کنه، اگر در فضایی امن، حمایتی و الهام‌بخش قرار بگیره. فضایی برای کار، رشد، گفت‌وگو و تجربه‌های مشترک.
برای مطالعه مطالب مشابه، تمرین رشد در کنار دیگران یا عضویت در فضای کاری هموار، از طریق وب‌سایت یا کانال تلگرام ما همراه شو. با هم، مسیر رشد، هموارتر می‌شه.
